Drie jonge meisjes staan achter een kinderwagen in een straat vol kapotgeschoten huizen in Rhenen. Achter hen staat een man, keurig in pak, met gebogen hoofd voor een geruïneerd gebouw. Dat is het beeld dat Commissaris van de Koning Hans Oosters uitkoos als eerste Utrechtse inzending voor de landelijke campagne De Tweede Wereldoorlog in 100 foto's.

Oosters startte met het uitkiezen van de zwart-witfoto de zoektocht naar de vijftig meest aansprekende Tweede Wereldoorlogfoto's uit de provincie Utrecht. Uiteindelijk worden 25 beelden opgestuurd naar de nationale eindronde. Uit de selecties van de provincies en de voormalige koloniën kiest een forum honderd oorlogsfoto's die het meest aanspreken.

Een zomerse dag, de stad lag aan puin, het leven ging door" - Hans Oosters, Commissaris van de Koning Utrecht

De zwart-wit foto van de meisjes in Rhenen, gemaakt door fotograaf Cas Oorthuys, sprak de Commissaris van de Koning erg aan: "Deze foto uit 1940 illustreert voor mij de waanzin van de oorlog en biedt tegelijk een boodschap van veerkracht en hoop. Een zomerse dag, de stad lag aan puin, het leven ging door."

Onbekende foto's

De komende weken gaat de zoektocht naar de andere 49 oorlogsfoto's die namens Utrecht worden ingezonden door. Er wordt gezocht in de collecties van lokale musea en archieven. Ook wordt het publiek opgeroepen om de zolder op te gaan. Vooral onbekende foto's van het dagelijkse leven zijn interessant, aldus Roosje Keijser van het Utrechts Archief. "De beelden van meisjes met vlaggetjes bij de bevrijding kennen we wel. Juist foto's van de normale dingen, bijvoorbeeld van het leven dat doorging, zijn interessant."

Utrechters kunnen hun foto sturen naar een werkgroep, waarvan RTV Utrecht ook deel uitmaakt. Een goede oorlogsfoto hoeft geen tanks, nazi's of explosies te tonen. Je leert vaak ook veel van normale kiekjes. "Voor ons is een goede oorlogsfoto het normale leven in de stad", zegt Keijser. "Daarop kun je zien dat mensen anders leefden en werkten, en wat voor impact de oorlog op ze had."

"Soms zie je aan de foto zelf niet eens dat het oorlog was. Ze zeggen wel dat een beeld meer zegt dan duizend woorden, maar we hebben de woorden nodig: de context maakt het een mooie oorlogsfoto. We hebben bijvoorbeeld in het archief beelden van de burgemeester op bezoek bij een voetbalclub. Dat lijkt heel normaal, tot je door de context weet dat de burgemeester een nazi is en de voetbalclub onderduikers hielp. Dan vallen weer nieuwe dingen op: de voetballers kijken de burgemeester bijvoorbeeld niet aan."

Fotorolletjes schaars

Foto's van het normale leven zijn lastiger te vinden dan actiefoto's, zegt Femke Rotteveel van Fotodok, een stichting voor documentairefotografie. "Tegenwoordig hebben we altijd een camera op zak, maar in de oorlog waren fotorolletjes natuurlijk schaars. Mensen bewaarden die liever voor belangrijke dingen, zoals de bevrijding."

Dat zijn de verhalen die we al kennen: met deze campagne hopen de organisatoren ook de onbekende verhalen te horen. "Op foto's die mensen toen helemaal niet goed vonden staat misschien toevallig iets dat voor ons interessant is", zegt Rotteveel. "Bijvoorbeeld dat de straat half verwoest was, dat er een enorme rij voor de bakker stond, of dat mensen groenten verbouwden in bloemperkjes. Dat was vanzelfsprekend voor mensen die erbij waren, maar voor de latere generaties is dat nieuwe informatie."

Een twintiger van nu ziet in oorlogsfoto's heel andere dingen dan bijvoorbeeld de 95-jarige die de foto maakte, zegt Rotteveel. "Vergelijk het met je oude vakantiefoto's. In het begin kijk je alleen of je er zelf goed op staat. Maar als je naar foto's van tien jaar geleden kijkt, let je op andere dingen: hoe de omgeving is veranderd, hoe de kleding is veranderd. Hoe meer afstand en tijd er tussen zit, hoe meer je eigenlijk ziet."